Aandachtspunten van de AFM voor de kennis- en ervaringstoets bij impactvolle financiële producten

Blog

Achtergrond

Wanneer een financiële dienstverlener, zonder daarbij te adviseren, onder andere een individuele arbeidsongeschiktheidsverzekering, hypothecair krediet, betalingsbeschermer of complex product aanbiedt, bemiddelt of daarbij optreedt als gevolmachtigde agent, moet hij voorafgaand aan de dienstverlening vaststellen of de cliënt over voldoende kennis en ervaring beschikt om te begrijpen welke risico’s aan het financieel product en de financiële dienst zijn verbonden. Dit volgt uit artikel 4:24 lid 1 Wet op het financieel toezicht (Wft) in samenhang met artikel 80e lid 1 Besluit Gedragstoezicht financiële ondernemingen (BGfo). Is de financiële onderneming op basis van de ingewonnen informatie van mening dat de financiële dienst niet passend is voor de cliënt, dan moet zij hem waarschuwen (artikel 4:24 lid 3 Wft) en moet de financiële dienstverlener de cliënt erop wijzen dat het inwinnen van advies raadzaam is (artikel 80e lid 3 BGfo). De AFM vindt het vanuit het perspectief van consumentenbescherming onwenselijk om de cliënt dan alsnog het product execution only te laten afsluiten, ook al is dit niet verboden.

De hoeveelheid informatie die wordt ingewonnen moet evenredig zijn aan de aard en de complexiteit van het financieel product en de daarmee samenhangende risico’s. In ieder geval moet informatie worden ingewonnen over:

• de financiële producten waarmee de cliënt bekend is;
• het inzicht van de cliënt in de eigenschappen en risico’s van het financieel product en de financiële dienst;
• de mate waarin de cliënt inzicht heeft in zijn eigen financiële situatie, en
• de behoefte van de cliënt aan advies over het financieel product (artikel 80e lid 2 BGfo).

De AFM is bevoegd om nadere regels te stellen over (i) de wijze waarop de informatie wordt ingewonnen, (ii) de in te winnen informatie, en (iii) de formulering van de waarschuwing (artikel 80e lid 6 BGfo). De door de AFM opgestelde aandachtspunten, die ik hieronder bespreek, lijken binnen dit kader te passen.

Het onderzoek van de AFM

De AFM heeft onderzoek gedaan bij vijftien execution only aanbieders en bemiddelaars van arbeidsongeschiktheidsverzekeringen. Uit het onderzoek is naar voren gekomen dat marktpartijen op uiteenlopende wijze invulling geven aan de kennis- en ervaringstoets. Soms wordt voornamelijk gevraagd of de cliënt zelf vindt dat hij voldoende kennis heeft over het product. De AFM is van mening dat een dergelijke ‘zelfrapportage’ niet betrouwbaar is, in tegenstelling tot toetsende inhoudelijke vragen. Ook op andere punten vindt de AFM verbeteringen wenselijk.

De aandachtspunten van de AFM

De AFM heeft naar aanleiding van de uitkomsten van het onderzoek vijf aandachtspunten geformuleerd, die ik hieronder een voor een langsloop.

1. Borg een hoge betrouwbaarheid

De AFM geeft aan dat de betrouwbaarheid van de uitkomst van de kennis- en ervaringstoets kan worden verhoogd door overwegend inhoudelijke vragen te stellen en sturing zoveel mogelijk te voorkomen. Daarbij wordt ter overweging gegeven om inhoudelijke kennisvragen een hogere weging te geven dan ervaringsvragen en om ‘knock-out’ vragen op te nemen waarbij, na een fout antwoord, het product niet meer zelfstandig mag worden afgesloten. Verder beveelt de AFM aan om geen herkansing aan te bieden, en om – mocht dat toch worden gedaan – voor een wezenlijk nieuwe toets te zorgen en een 'afkoelingsperiode' te overwegen.

2. Formuleer de vragen zorgvuldig

De AFM beveelt aan om lange, moeilijk te begrijpen vragen te voorkomen, concrete bewoordingen te gebruiken en woorden en vragen die voor meerdere uitleg vatbaar zijn te vermijden. Verder wordt aanbevolen om één kenmerk of risico per vraag te toetsen, antwoordopties volledig te maken, zelfrapportage te vermijden, meerdere foutieve antwoordmogelijkheden per vraag te formuleren en antwoorden te vermijden die kunnen leiden tot goed gokken (bijvoorbeeld ‘weet ik niet’).

3. Zorg voor een valide toets

De AFM adviseert om relevante en product- en dienstspecifieke vragen te gebruiken, die een evenwichtig beeld geven van het product en de risico’s. Daarbij kunnen volgens de AFM de volgende vragen behulpzaam zijn: Hoe is de vragenlijst tot stand gekomen en welke personen en onderdelen binnen de organisatie zijn daarbij betrokken? Bij welke uitkomst van de toets staat voldoende vast dat het product en de dienst passend zijn voor de cliënt? Komen alle relevante kenmerken aan bod? Hoe kan de toets eraan bijdragen dat alleen cliënten die binnen de doelgroep vallen het product kunnen afsluiten?

4. Evalueer de toets

De AFM beveelt aan om periodiek te evalueren bij welke klanten werd geoordeeld dat het product en de dienst passend waren en of dit achteraf gezien terecht was (bijvoorbeeld op basis van vervolgvragen of -acties van de cliënt). De AFM ziet hier een raakvlak met de periodieke evaluatie van het productdistributieproces, wat leidt tot de vraag of de distributiestrategie nog in lijn is met de doelgroep.

5. De module van een aanbieder

De AFM benadrukt dat, wanneer een bemiddelaar execution only dienstverlening via de module van een aanbieder verzorgt, de bemiddelaar zelf verantwoordelijk blijft voor de toets.

De aandachtspunten van de AFM zijn, hoewel ze zijn opgesteld in reactie op een onderzoek met betrekking tot arbeidsongeschiktheidsverzekeringen, ook relevant voor de kennis- en ervaringstoetsen bij andere impactvolle financiële producten, zoals het execution only aanbieden van hypotheken. De AFM geeft aan dat de aandachtspunten tevens nuttig kunnen zijn voor beleggingsondernemingen en pensioenfondsen, waarbij zij aantekent dat voor deze partijen vanuit MiFID II en de Pensioenwet specifieke wet- en regelgeving van toepassing is.