De zorgvuldigheidsnorm bij graafwerkzaamheden en de VNAB Modelclausule

Blog

De zorgvuldigheidsnorm van grondroerders bij graafwerkzaamheden

Het wordt steeds drukker in de ondergrond en door de energietransitie zal die drukte de komende jaren alleen maar toenemen. Het aardgasvrij maken van woonwijken leidt tot extra graafwerkzaamheden in de ondergrond, omdat er bijvoorbeeld warmtenetten moeten worden aangelegd of omdat elektriciteitsnetten moeten worden verzwaard. Het is van belang zoveel mogelijk te voorkomen dat er graafschade ontstaat bij de uitvoering van deze werkzaamheden.

Om graafschade te voorkomen zijn in artikel 2 Wet informatie-uitwisseling bovengrondse en ondergrondse netten en netwerken (WIBON) verplichtingen opgenomen voor grondroerders. De belangrijkste verplichting voor grondroerders is dat zij de nodige zorgvuldigheid in acht moeten nemen bij werkzaamheden in de grond ten aanzien van de daarin aanwezige kabels en leidingen. In het kader van deze zorgvuldigheid heeft de grondroerder op grond van artikel 2 lid 3 WIBON ten minste de verplichting om: vóór aanvang van de graafwerkzaamheden een graafmelding te doen (sub a), onderzoek te verrichten naar de precieze ligging van onderdelen van netten op de graaflocatie (sub b) en er zorg voor te dragen dat op de graaflocatie de van het Kadaster ontvangen gebiedsinformatie aanwezig is (sub c).

De wettelijke zorgvuldigheidsnorm uit artikel 2 WIBON is nader uitgewerkt in de Richtlijn. In de Richtlijn is opgenomen aan welke normen grondroerders zich dienen te houden om graafschade te voorkomen en de Richtlijn bevat aanwijzingen over rollen, taken en verantwoordelijkheden van grondroerders. Op dit moment zijn grondroerders nog niet verplicht om de normen uit de Richtlijn in acht te nemen (dit verandert per 1 januari 2022, vanaf dat moment zijn grondroerders wel verplicht de normen uit de Richtlijn in acht te nemen).

Uit de jurisprudentie blijkt overigens dat de Richtlijn belangrijk is voor de invulling van de zorgvuldigheidsnorm uit artikel 2 WIBON. De Rechtbank Rotterdam (10 april 2020, ECLI:NL:RBROT:2020:3363) oordeelde in een vonnis uit 2020 dat ‘bij de invulling van de zorgplicht groot gewicht toekomt aan de Richtlijn Zorgvuldig Graafproces (CROW250)’. De CROW250 is een voorloper van de Richtlijn, maar blijkens het vonnis ziet de kantonrechter geen aanleiding om aan de Richtlijn minder gewicht toe te kennen. De kantonrechter sluit bij de invulling van de zorgplicht dan ook aan bij de Richtlijn, omdat ‘die beschrijft hoe het graafproces zorgvuldig kan worden uitgevoerd, zodanig dat de kans op schade aan kabels en leidingen tot een minimum wordt beperkt’. De Richtlijn is dus uitermate relevant voor de invulling van de zorgvuldigheidsnorm die grondroerders op grond van de WIBON in acht moeten nemen bij hun graafwerkzaamheden.

De Modelclausule van de VNAB biedt verzekeraars de mogelijkheid om graafschade te verhalen op de grondroerder die niet conform de zorgvuldigheidsnorm uit de Richtlijn heeft gehandeld. In de Modelclausule wordt namelijk aan de grondroerder de verplichting opgelegd om uitvoering te geven aan de Richtlijn en de daarin opgenomen zorgvuldigheidsnorm om graafschade te voorkomen. Een verzekeraar heeft de mogelijkheid de Modelclausule op te nemen in de polisvoorwaarden van de verzekering van een grondroerder. Als de grondroerder vervolgens tekortschiet in de naleving van de zorgvuldigheidsnorm bij graafwerkzaamheden en er als gevolg daarvan graafschadeschade ontstaat aan kabels of leidingen, dan valt deze schade onder het (standaard) verhoogd eigen risico van de grondroerder zoals vermeld in de polisvoorwaarden. Wanneer de Modelclausule (of een andere clausule met soortgelijke strekking) niet is opgenomen in de polisvoorwaarden van de verzekeraar, heeft de niet-naleving van de zorgvuldigheidsnorm uit de Richtlijn geen invloed op de hoogte van het eigen risico van de grondroerder. Verder bevat de Modelclausule een aantal verplichtingen die op grond van (het hiervoor genoemde) artikel 2 lid 3 WIBON ook al op de grondroerder rusten.

De relevantie van de Modelclausule

De Modelclausule is opgesteld door de VNAB in samenwerking met vertegenwoordigers van verzekeraars en makelaars uit de branches aansprakelijkheid, technisch en transport. De Modelclausule dient, net als alle andere VNAB modelclausules, als voorbeeld en wordt vrijblijvend aangeboden door de VNAB. In de praktijk kunnen verzekeraars door middel van wijzigingen, aanvullende bepalingen en/of andere clausules afwijken van de Modelclausule. Ook staat het verzekeraars vrij om andere polisvoorwaarden aan te bieden en/of de Modelclausule helemaal niet op te nemen in de polisvoorwaarden.

Indien de verzekeraar de Modelclausule heeft opgenomen in de polisvoorwaarden verandert er voor grondroerders materieel niets wat betreft de in acht te nemen zorgvuldigheid bij de uitvoering van de graafwerkzaamheden. De Modelclausule is namelijk een uitwerking van de WIBON-verplichtingen (die nader zijn uitgewerkt in de Richtlijn) om graafschade te voorkomen.

Wat verzekeraars door opname van de Modelclausule (en daarmee een verhoogd eigen risico voor de grondroerder) wel kunnen bereiken, is dat grondroerders mogelijk extra alert zijn op de inhoud van de Richtlijn bij het uitvoeren van hun werkzaamheden. De vraag is echter of een verhoogd eigen risico daartoe voldoende prikkel geeft. In bestaande verzekeringen stonden al clausules met een soortgelijke strekking als de Modelclausule. In dergelijke clausules in bestaande verzekeringen is vaak opgenomen dat het verhoogde eigen risico standaard geldt, tenzij de verzekerde kan aantonen aan de zorgvuldigheidsnormen te hebben voldaan, zoals nu ook door de Modelclausule wordt beoogd. Sommige clausules gaan echter verder en hanteren daarnaast een sublimiet voor schades aan kabels en leidingen, onafhankelijk van de vraag of aan de zorgvuldigheidsnorm is voldaan. In zoverre is de Modelclausule dus ook niet helemaal nieuw.

Een prikkel tot naleving van de WIBON en de Richtlijn zou natuurlijk pas echt gegeven worden wanneer de verplichting tot naleving wordt geformuleerd als voorwaarde voor dekking. De Modelclausule is zo in ieder geval niet geformuleerd.